About

Pages

Wednesday, October 31, 2012

Sakhua biakhnak


Biakhnak 

          (Religion) biakhnak in minung pawl kin umtudan leh tikcucan kin hmang dan kin hmuh i. Leilungvum kawntin bawn i? Akawnteng in kawi i sing? Kin thi hnua a kawnah feh tuh? Akawntin nung tuh? Ziang i a umzia kin nunhnak? Sakhua biakhnak phuncang cang heh kin pawm dan kin sang dan pawl dang dun sio napui khaw, kin veksen in kin um hnak ah minung heh biakhnak nei kin thupui i tih heh pawimawh ngai ah dah i sing. Biakhnak heh a phuncang um i sing he leilunvum ah. Cia lak sung in a pawimawh thah ber panga tu- judah, kristian cen islam cen hindu leh budha - cia lo dang pawl khai tam ngai um lo napui tunah tu hemi panga pawl heh sik tuh i sing.

Judah

Judah heh Pathian pakhat lek um ti zumhnak (monotheism)  biakhnak um hmasaber. Leilungvum ah 14,6 miilion vum dung um in nuamhmuncang ah khua to in um tlang i, a um hmun tam ber tu American lam ah i.

 Abraham
          Judah te a thuamthu a hampan hnak tu kum 4 000 dung rei i Mesopotamia in pan i, cia ram heh tunnia ah tu Iraq tin ko sing. Ciami khau ah cia sanah mi pakhat um aung i a hmin tu Abraham, a nupui Sara.
Baibal in a rel dan ah Abraham hnenah Pathian in he tin ti aung i : Pathian in Abraham hnenah a suakhmun khua nu le pa unau pawl hlum in Kanan ah feh tuh in ruai ai ciateng Kanan ah khua din in ram na pe tuh ing ciabak ah tefa tam ngai le miphun pakhat ah na bawn tuh ing tiin ti aung i.
Abraham in Pathian pawnkam ngai ai. Amah leh a nupui thawn Mesopotamia suah san in Kanan lam pan in lo vai aung i. Abraham, fapa Isak, Isak fapa Jakob, Jokob he Judah biakhnak cithlah tu i.
Mawsi
            Jokab san laiah Kanan ah ziang khai pha thil lo in tam tlung man Egypt lam ah khua vai awng i aveksen in. Ciatah kum tamngai lo um aung in ci tam ngai lo khang aung i. Egypt pawl ai Siangphahrang leh roreltu Faraw pawl in sal ah dah in a phun phun ah hmang in rimsu tuar aung de i.
Kum zabi 1 300 BC. Judah lakah mi pakhat a hmin Mawsi ti hnak um awng i. Baibal (Thukhamhlum) ah Pathian in Kanan ah Judah pawl hawi tlung leh sal tu tuh i ti awng i. Kanan a let leh sal hnak can heh kum 40 rei i. Pathian in Mawsi khiah Sinai tlang vum ah lungto calung pe awng i cia heh Thukham Pahra tin ko i. ciami lungto sung ai dun dan pawl khiah Judah pawl in hlun hlen i. Cia thukham pawl heh Pathian a mah in bawn hnak i.
Isarel leh Palistine

            Judah pawl tunhlan a tualleng hmun awng Kanan lamah um sal tuhin let sal tlang awng i. Cia ram nio heh Isarel tin ko tlang i. Kum 64 AD Rom pawl in Isarel khiah ral neh awng ai ciatin Palisstin tin ko pan awng i. Judah pawl Rom lakin suak tuh dan heh a phun phun in bawn in na per awng i. kum 132 BC Judah tein ral neh awng lo man nuam hmun cang ah khek dun awng i. cia hnua in leilungvum nuam hmun cang ah lo karh I hang. Tunah tu Amerikan Judah, Iraq Judah etc tin a phun phun in darh ai inapui a biak hnak hum hlen in leh a hnamdan (tradition) pawl heh pha nio in tunnia tiang kho ngai in hlun ben hlen lai i.

Can pawimawh pawl

            Sabat, ningania ni a khum hnua caninia zanlam tiang heh Judah pawl a cawm nia i. he dundan heh kho ngai kilkhawi hlen ai sabat nia a ben tiang na ziang khei per thiang i lo i. Rawng khei suang tlang lo, mei khei var lo, a kawn ah khei suak tlang lo de lo.
Judah pawl tu kumthar puai heh khal can Septembar, leh ni hra a cam cu khim hlan in khei bawn pah i. he can heh ursun ngai leh serh ngai in hmang tlang de i. Khat leh khat mawh ngaithiam dun, kumpui kum khat sung ai phat lo hnak a bawn hnak pawl hmuah hmuah ngaithiam dun de i.

Tholehpuai (Easter) heh can pawimawh ngai pakhat i ve I, Egypt in a suak hnak heh sunglawi ngaiin puai bon tlang de i he Tholehpuai ah. Cen sabat ah Judah pawl in (synagogue) sakhua zirh dun hmum tlangin leh biakin te bang ah feh de i. Torah khei siar de i Mawsi ai cauk pawl cia pawl tu Thukham Pahra leh a dang nunhnak tuh ai hlun kul hnak dundan pawl i. Torah tu Judah pawl ai bibal pakhat i. Torah sung ai a thuhla pawl tu kristian pawl in a ko hnak Thukhamhlun thawn bang dun i.


Eiin pawl

          Rawng hmuah hmuah heh (kosher) tuh, a ti hiam hnak tu Judah dan in kawn bang rawng heh ei thiang, thiang lo ti hnak i. Vok- leh saphuh leh tisung um (seafood) heang pawl heh ei thiang i lo i, cen ramsa heh (slaughtered) thi hlawn sio kul i. Thisen a veksen a sapheng in pai ruai sio kul a suang hlan leh a bawn hlan ah. Anite heh sa (service) cen cawhnawi procduce thil lo i. Judah naupang pasal a kum riat khim fang a serh tan sak de i cia zawn in hmin pe cih de i.
Judah naupang pawl, Isarel rampua ai um pawl khei hebrai heh zir kul de i Torah a siar thil tuh hnak in. He heh pasal hrang deuh lek i. Judah pasal naupang kum 13 fang synagogue ah kors khat zir de i Torah a siar thil tuh hnak in. Cen a zir ben lekhaw tu hiam hnak puai (celebration) bawn de i, ciami khiah bar mitzvah tin ko i. Cia heh Torah a siar hmasa ber hnak i synagogue  sung mipui hmai ah. Upa bang tluk in ruat hang man a sakhua biakhnak heh a mah ah mawhphur hnak um i hang. Nupang pawl ceremony tu bat mitzva tin ko i.


Mipum:                       14,6 million
Lai cianghlim:           (Tanach-Thukhamhlun)

Khawmhnak in :        Synagogue    

Puai:                              Day of Atonement.

Khawn nia:                  Niga zanlam in canninia zanlam tiang.






Kristian biakhnak

Kum 2 000 liam hnua karlak dung ah Rom empire dundan ana pawl he leivum ah nasa ngai in lo awp awng i mediterranean lamah, cen ram cang cang luah in uk diam do awng ai. Palistin or Judah pawl in Rom acozah ukhnak dodal tio ai, napui he dodal hnak heh famkhim thil awng lo i. Judah mi tam ngaiin Misaiah, zalenhnak pe tu tuh Judah bible sung ai ngan in a um hnak pa kawi in Rom kut sung in zalen ruai tuh lai ti heh lo um tlang ngai ngai awng i. Misaiah tu Pathian in hlat hnak i tuh i, cen ani in leilungvum heh daihhnak leh zalen hnak hleng ruai tuh i.

Jisuh suak dan

            Palistin Betlehem ah mi pakhat  suak awng i a hmin Jisu. Ciatin Jisu tu uham kang vivo ai minung te hmun ah na per in thu te lo zirh pan i. Minung cak lo pawl cak hnak pe cen mithi zo pawl nunhnak pe sal.
Jisu in hnuahlun hleihnih lo hril awng i, heang pawl heh a mah thu karh ruai tu pawl i tlang i hang. Jisu in judah pawl zirhtirtu or bawi ing tiin ti dun awng i ziangman tifang amah khei heh Judah mi i awng i. Na Pathian heh na neih hmuah hmuah hnak in daih tu cen na ziangzawngza hnak in khei ti heh Judah pawl ai a nunhnak ai thu pawimawh ber awng i. Inapuikhaw Jisu in tu cia hnak famkhim in rel bet lai i, ani in tu mah ral te khei daih tu ti i, hetin rel la la i- za tlang i si ih ning za hnak leh ning hmu hnak i rel hnak za in hmu i si ih : mit in mit, kut in kut, inapui keiin ning ti ing a dik lo zawng in leh a pha lo zawng in thungrul sal mah. Miin na biang khatlam na beng i le khaw lehlam khei tun tuh cih ziangman tifang khatlam thawn tuar law law pha i.

Jisuh in Pathian thu khiah a phuncang in rel i. Miin thil pha lo na cung ah bawn le khaw thungrul sal mah ithnak thawn amah hrang ah tiin Pa hnenah sawngen sah tu sawn. Jisu in Judah pawl ai sakhua biakhnak leh a hinhnam dan pawl leh a dundan cauk hlun sung ai dan pawl (mawsi cauk) hlun tlang ben lo a har ze i tih ling i. Cia dan bu cauk hlun in thu nei ngai i ziang hmuah hmuah ah. Aisu khei a hlun ben tu um lo i. Jisu in it hnak heh a pawimawh ber i tin ti i. Mi tampui in Jisu khiah ithnak a dim mi ningheo thei ngai tiin a mah khiah daih tlang ngai ngai awng i.
Jisu thuhla pawl heh thukhamhlun ah hmu thil i sing. Evengelist mi pali in ngan tlang i.


Jisuh nun lai, thi leh tho sal can

            Jisuh a mah leh a mah khiah Misaiah tiin ti dun i, Pathian in minung te zalenhnak pet uh in leilungvum ai sual hnak hmuah hmuah cianghlim ruai sio tuh in hlat hnak ti i. Inapuikhaw Judah pawl leh thio in tu Misaiah in Rom te kut sung in kin o tuh lai i tin ruat ve ngeu thio i.
Jisuh in ral tawk i. Judah pawl in a mah leh a mah khiah kin Pathian rel sia in a mah ve ve khiah Judah Pathian ing tiin ti dun i tin zuar awng i. Rom pawl in Jisuh khiah helhnak leh buaihnak lak in humhim napui khaw, hnuata ber ah tu thinglamteh ah thih hnak tuar tuh hnak ngah pan tho tho i. Jisu kros ah a thih hnak leh a tho sal hnak hmun tu Jerusalem ah i. Jisu in a thih hlan ah a hnuahlun pawl thawn to khawm hnak nei tlang awng i. a rel hnak ah i thi hnua nithum fang in thih hnak in tho tuh sal ing ti i. Jisuh in a hnuahlun te hmun ah a kut hma leh hliam a tuar hnak pawl hmuhawng i, a hnuahlun te a hlum hlan ah.

Kristian tiin hmin kin ngah hnak tu Grik tin kawi i: Kristos.

Kristian a karh zai dan

            Jisuh a thi hnua tu kristian heh rang ngai in karh zai i hang. 4th kum zabi (century) dung heh Rom pawl biakhnak sakhua heh hmun tam ngai ah lo awp awng i. Rom empire biakhnak heh hmunhnih in khan awng i nisuak lam leh nikhum hmun tiin ciami te pawl heh sakhua mi upa (patriach) pawl leh Pop pawl in lo uk sio awng i.
Biakhnak pawngkhawm hmum pawl heh nisuak lam leh nikhum hmun lam tin bang dun lo deuh in khawm awng i.

Khia nisuak hmun lam tu mipui vantlang ngaihdan biakin khawm hmun in cang ai, nikhum lam pawl tu Katolik biak hnak tiin cang i.

Katolik biakhnak leh biakhnak thar pawl

            Katolik biakhnak heh kristian biakhnak ah a ham ber i ai kristian hrekkhat dung heh katolik i, 1.181 billion dung khim i. A hmunpui pawimawh hmun ber tu tuntiang Rom i hlen lai i, cen Pop heh a lu ber ah ding i. Katolik biakhnak heh mediterranean sea dung leh South America lamah tam ai a veksen in 165 000 member um i.
16-kum zabi dung he kristiang biakhnak buai ngai awng teng i ai, pungkhawmhmun pawl ah daih lo hnak dak ruai dun san i. Mipui in bible siar ngah thil lo hnak siar thil ve tuh ti ang pawl buai san i. cia tin ho tu pha pha lo suak t.k Martin Luther- protestant heang pawl suak i hang. He heh 175 million dung um i North leh Europe cen North Amerika lam ah.


Can pawimawh pawl

             Krismas heh Jisu a lin hlen hnak i.
Tholehpuai tu ang hnak leh riah sia hnak can i. Cia can heh Jisus thinglamteh phur in thi nia nia (ningania). Kristiang vanvum a kai hnua in tho leh puai ah pentikos hleng i.


Mipum:                       2 million dung

Lai cianghlim:             Baibol (Thukhamhlun leh Thukhamthar)

Khawmhnak in:          Biakin

Puai:                           Tholehpuai, Kristmas, Pentikos, vanvum kai nia

Khawm nia:                 Nipuinia






Islam

          Islam tu leilungvum ai biakhnak naupang ber leh mipung  tam pahnih  hnaki, leilungvum ah 1,2 billion dung um i. Atlangpuiin nisuak lam leh Asia ah tam i, cen north lam leh Arika ah heang pawl ah khei karh zai ngai pah i.

Muhammed

            Islam a biakhnak a hmu suak tu tu Muhammed i ai 17th kum zabi dung ah Mekka (Mecca) khua tunah tu Saudi Arabia ti ko thil i sing. Cia san ah cia teng ah Pathian a phun phun bia in um tlang awng de i. Mi tam sawn in ni bia, hlapui leh arsi cen lungto leh thingkung bia. Muhammed heh kalauk mawng tu i awng ai, nelrawn ram ai khualtlawng pawl dawr tu khei per de I “sumdawng “  ciatin miphun dang pawl ai dun dan pawl leh biakhnak dang pawl thawn pawl dun tam ai, Judah biakhnak leh Kristian biakhnak tiang in.
Muhammed a kum 40 a khim fang a nun hleng sio i. cia heh vanmi Gabriel in a hril hnua ah i, ciatin Pathian mi hril ah cang ai, Pathian pakhat um ti i, Allah, cen Muhammed heh Allah ai thupuang tu profet in cang i hang.

Muhammed in a thuhla ling hnak pawl za hnak pawl khiah a um hmun ram in phuang ai inapui Mekka tein daih lo in hnawt awng i ciaman hmundang lam ah khua thawn awng i, Medina- Saudi Arabia khua lam ah. Khiateng ah miin hruai tu kawnghawi tu tiin leh sakhua ho ho tu leh politic ho tu ah dah i. can camkhat dung fang Mekka khua pawl sim sal in bawngpha in ral lo neh awng i.

A ham pan hmun ber pawl ram tu Arab tipuithuanthum kulh ram dung in zai pan ai, cen Mohammed a thi hnua ah khei karhzai vivo in North Afrika tiin leh Spain leh Portugal lam tiang in fawn zian zo i.

Cia san ah ral neh diam do ai. Miin muslim pawl thawn pawl dun contact , khual si in um in um ai ciatin Islam pawl ram khat hnua ram khat ah zai vivo ai Afrika leh Southeast Asia lam tiang in lo karhzai i. islam biakhnak heh cihnih in khan thil i Sunni Islam leh  Shia Islam tiin.

 Mohammed a nun lai ah thuthup tamngai ling ai. Cia pawl phuang sio I, heang a thuthup ling hnak pawl heh thiam ngaiin rel de i. A thuthup maksak pawl khiah lai in ngan ai, cen muslim pawl in laibu cianghlim pakhat nei i, Quran. Qaran sung ai cafang um pawl khiah hleng lai awng lo i tuntiang. Ziangman ti fang lai cianghlim i man hleng dan i lo i.
Quran heh dan bu leh uhpadi bu pakhat i fawm  i cen nisiar um tuh dan cauk khei i cih hi. He teng ah a kawn bang cawhkuan tuar tuh mawhhnak a bawn dan zir in ti te pawl, cen ro zem tuh dan, thubuai pawl akawntin khan tuh tih um sio i. Napui a can can ah ling fiang har deuh can um de i quran cafang khiah, cia ang can fang hadith hmang de i, ciamitu Muhammed in a ngan hnak khiah a phun phun in a rel fiang hnak i. Quran tho tho ah nisiar kin um tuh dan cen rawng leh din tuh, hnikpuah leh insungsang um tuh dan tiang in lo um sio i.

Quran heh budang in khei um i ciatu muslim pawl basic in ngan hnak i cia tu hadith sharia tin ko i ciatu islam pawl thuhla a bai zawng in ling thi hnak i.

Thil maksak panga pawl

·         Pathian pakhat Allah khiah sang tuh.

·         Nikhat ah Mekka lam zawng hawi in veinga sawngnen tuh. Sawngen a pan hnak leh a ben hnak ah ”Allah Akbar” Pathian tu sunglawi ropui i,, tin sal kul de i , ciami pawngkam khiah a hu hu pui in khei sam tlang de ai, Mosque in khei au pui hiang ho de i, sawgen cam cu fang.

·         Pe tuh ”zakat” a.t.h. (a ti hiam hnak tu) mifarah pawl tangka pe tuh.

·         Ramadan hla sung hmuah ul kul i. Cia can sung ah Muslim pawl in rawng ei ngah lo, thil ding ngah lo ni a suak in a khum tiang.

·         A i lo ber sansung ah a cianghlim hmun Mekka hlah le Kaba ah feh kul.

A nun umzia pawl

     ·         Muslim pakhat in minung tuahmawh leh rek dan i lo.

·         Muslim pakhat in voksa ei tuh lo. Sa leh ramsa pawl thianghilm tuh a.t.h. sa pawl heh (ngawn tan) spesial in bawn tuh.

·         Muslim pakhat in alkohol ding ngah lo.

·         Muslim pasal in insang nei lekhaw a tam sawn tu a nupui pawl thawn in khat ah um tlangpui i, nu leh pa hausa can hleng le khaw fate in kilkhawi de i. Insungsang heh Muslim biakhnak ah pawimawh ngai i.

·         Mosque pakhat khiah zarh cang in zuk dang dang (partuah) hleng de, inapui khaw minung zuk leh ramsa zuk pawl thawn dah siang lo i.

·         Muslim pasal naupang pakhat a serh tan kul i, a tlangpui in kum 5 leh 13 karlak dung ah.

·         Muslim mi pakhat thi le khaw a hmai khiah Mekka lam hawi in phum de i.


A can pawimawh can sunglawi pawl

Eid sl-Fitr                       Ramadan ben hnua.

Eid al-Adha                   puai sunglawi

Milad al-Nabi                profet suahnia.

Mosque

             Mosque tu Muslim pawl biakin i, ziangkawminkhei hawng tio i. minaret inphu in sawngen dan phun nga hnak au pui hiang ho de i. Muslim pawl in Allah hnenah sawngen de i, in ah e maw naper hmun emaw mosque sung ah emaw tiin. Muslim pakhat in sawngen tuh in Mosque ah ninga zan lamah feh i le khaw, cia heh sawngen pawimawh ngai hmang tih ca i.
Mosque sung a lut hlan ah, hmai, kut leh ke pawl sawm kul i.

Mekka khua a kawi dan

            Ibrahim Kanan ah um awng i. Fa pahnih nei awng ai Isak leh Ismel. Ismel tu siahhlawh Hagar fa i cen Isak tu a nupui Sara fa i. Sara heh a lungkhim thil awng bul lo i Hagar leh Ismel te a in ah um hnak. Sara in Ibrahim hmun ah a pahnih khiah hnawt ruai awng i. Ibrahim in Pathian hmun ah ninghio ngen awng i a fapa bawm tuh in, thih tuh lo hnak in. Pathian in tiam awng ve i ,bawm tuh in. Inapuikhaw ang hnak dak ruai hnak tuh in Pathiang hrangah in pakhat sak sah tuh ti awng i. cia zawn in van in lungto rang pui tlawk i. Ibrahim in in sa i Pathian hrang tuh in, cen cia lungto rang pawl tu phal sio in bawn i.
Hagar leh Ismel tu nelrawn ah tang awng i. Inapui ti um lo, zankhat tu Ismel tihal in kap awng le, Hagar in zanvar ti si awng i inapuikhaw thulolak hlawngsam awng i. Beidawng ngaiin a cawm teng ah, ciatah rin lo pui in ti put hmu ai, sik ciang khaw ti thianghlim i tin ling i. Cen Ismel ti ding thil hang i.

Cia hmun ah (dade palmer) pi kung  (a hmin ling lo ing)  lo po awng i. Mi in cia tah in sa ai  a rei fang tu khuapui pakhat ah cang i hang. Cia khuapui khiah Mekka tin ko i. Mekka a laithin teng ah temple leh lungto rang ham pui pui inapuikhaw tuntu rang ze lo hang ,he ang thil pawl um i. cia teng ah miin sual hnak leh buai hnak bawn ze lo i. Leilungvum muslim pawl hmuah ciateng hmun cianghlim ah kum siar tawk dun hnak can nei de i, Mekka.








Hindu biakhnak

            Hindu biakhnak heh leilungvum ah upa ber i.  Hindu biakhnak tu kum tam ngai in kawi hnak i ai ruat hnak phun phun leh tradition biakhnak pakhat i.
Hindu tih a umzia tu India miphun tih ca i india pawl heh hindustan tin ti ai cia tan karh zai i.

Hindu mi pakhat in Pathian heh zalen ngai in bawn thil i a mah hrang ah a kaih tuh ber hnak leh a kul sam fang a pha tuh hnak pawl. Hindu saya milar pakhat in a rel hnak ah, rawn ti luang hmuah hmuah khei a mah te kul sam dan in luang i, a hreik in cak ngaiin luang, a dang pawl fung, inupaikhaw rawn ti hmuah hmuah hnuakumber tawk dun hmun tu tipuithuanthum ah i. minung pawl Pathian kin pawl hnak khei cia bang pah i.
Hindu pawl ai a pawimawh ber tu tawngkho cang sal de hnak i.


Hlarau- tawngkho

            Ziang hmuah hmuah nunhnak nei pawl heh hlarau pakhat nei sio i sing, ramsa tiang in. Minung pakhat thi le khaw a hlarau khiah tawngkho cang in taksa dang in suak sal de i. “minung pakhat hnikpuan hleng in a dang sil ai a taksa thar bang in dak thawn bang dun i" (ur bhagavad gita- hindu pawl ai cauk cianghlim) a can can ah minung hlarau khiah minung thar ah cang sal thei, cia zawn zawn in ramsa leh thingkung cen thil dang a phun phun in khei cang thei ti i.
Hindu pawl a san sung ah mi nunnem, thinglung thianghlim in um tuh, mipuar nun can mawi lo pawl heh thih hnua fang co sia tuar tuh man nun dan ziaza phah heh ngai pawimawh ngai i.

Karma- ci tuh rah seng leh sal sio tuh ti i.
Hindu pawl a zum hnak tu minung kin san sung ai kin bawn hnak heh kin thi fang kin hlun ti i. mi pakhat tawngkho in a suak sal fang a mah “karma” thawn peh zawm ti i. karma heh a ni tu cia tin nung awng i ti ca i. Mi pakhat a nun sung ah nun dan mawi in um le khaw thawngkho a i sal fang nun nuam ngah i, inapuikhaw mi pakhat a nun lai ah ziaza pha lo in um le khaw tawngkho a i sal fang rimsu tuar t.k. ramsa. Kin thil bawn hnak pawl bang in sengkhawm leh sal de i sing ti i.

Caste (hindu pawl lak ai ci hleihdanhnak)

          Hindu pawl tu mi heh phun u phun sang, phun niam tiin hleihdan hnak nei de i. a suak fang in a mah (ba wah) khiah a san sung ah tang ngeu i hang. hlanlai ah tu miphun hleihdanhnak nei ze le insang nei dun tuh in khei miphun dang pui ve ve insang din tuh siang awng lo i, inapui tunsan ah tu tam ze hang lo hang i.
Mipui in hleihdandunhnak rem tum ai. Minauta pawl naper hnak, tlawngin leh temple te bang tiang in. Phun u leh phun nau zoksuam dun hnak heh tunnia ah tu um siang lo hang napui, inapuikhaw hmun hrengkhat ah tu um hlen pah lai i- a tlangpui in thingtlang khuate ah hleihdan dun hnak heh pai thil lai cuang lo i tunnia tiang. Inapuikhaw hleng bet bo i hang. Tunsan ah tu he bang hleihdandunhnak dan pawl pai tuh in pawlkawm a phun phun ding bial hang i.


Minung hlaurau leilungvum leng

          Hindu pawl in khei thil sersiam tu lo nei ve i,van sang boruak pawl leh leilung thil pawl, “brahma”.

Hlarua zalen dan khung

            Minung pawl heh a nun lai ai a naper bang in a hlarau in he lei ah co sal i. miin a thil a bawn hnak bang in co i. a thil co hnak pawl heh a phun phun in um i.
Thil pha bawn kul i. a umzia tu minung heh ithnak in dim tuh nunhnak nei pawl, minung leh ramsa vum tiang in. ziangman ti fang ziangzawngza heh nunhnak thianghlim nei sio i sing. Ciaman nunhnak nei tuahmawh dan i lo i. nunhnak lang tuh lo, zawl tuh lo, ru tuh lo.

Khungdang dang in thinglung thianghlim tuh dan heh si thil i, mi pawl tam mi ning heu tuh, (ta ya theng- meditation, thu pakhat leh ruat in to tuh ngeo) heang pawl khei heh nundan thianghlim zir dan pah i.

Alangpuiin ithnak heh Pathian pawlkawm hnak i. Pathian tam ngai nei heh minung pawl in kin kul hnak i, kin sam hnak i. Hindu in cang ah (altar)  Pathian biahnak in nio nei sio i. cia khiah nikhat ah veithum hlah le veihnih tiin nisiar bia in papar leh thinghtei leh rimhmui pawl sel de i.

Pathian heh hmel tam ngai nei

            Hindu biakhnak ah Pathian heh siar cawk loin nei tlang i. Thingtlang khuate lamah a khua cang in a mah te nio in Pathian dang tat tat nei thah sio i, inapui Pathian pakhat in a rampum puluk awp sio tu nei ve pah i.
Pathian lar pawl tu Brahma, Vishnu leh Shiva heang te pawl heh Pathian lar i hang. Kali  Pathian ral tawng tu khei um i lai.

Brahma tu ziang hmuah hmuah sersiam tu i.  Brahma heh a zuk lim bawn fang hmai pali, lu pali, kut pali nei in bawn de i. A kut in thil awh sio napui hriamhrei awh lo i. Brahma heh a mah nio in suak hnak i, mihrekkhat in lotus papar in suak ti tu um cen ti in suak ti tu khei um i. Vishnu heh leilungvum kilkhawi tu i ithnak Pathian. t.k ramsa, minung heang pawl hlarau te kil khawi tu i.  Shiva tu siatsuah tu leh rem tu i.

Svetateku
         

 He mi tu hindu pawl ai thuanthu rel fiang hnak i Braham.

Zankhat tu Svetateku khiah a pa thawn to kawm in nunhnak thuhla ti ti kawm i. A pa in a fa khiah (fif) theihmin lang ruai ai khan ruai i. Ciahnua ah a pa in a fa khiah ziang hmu pa si tin zawt i. Svetateku in thei sung um tuam tu (cores) hmu in ti i. A pa in a tuam hnak nio (cores) hnak khawk ruai cia sik ruai cia a hmu hnak pawl rel ruai i. Svetateku in ziang khei a hmu lo thu a pa hneh ah rel leh sal thio i.
 -khia na hmu lo hnak, khia mi te pawl in khiah theihmin kung pawl famkhim ruai in theihmin ti hnak um ruai i tin ti i. He bang in kin i hnak ziang khei hmu tlak lo nio nio thil pawl in leilungvum thil pawl huam tel sio i ti i.

Svetateku in lingthiam thil cuang lo ing ti tho tho ai. Caiman Svetateku khiah ci hnak ti vum ah zanvar dah ruai i. Zing fang in Svetateku khiah ci lang ruai ai. Cang thil lo pui ci pawl tu ti ah zur sio zo ang ti ai. A pa in ti hnak tep tuai le,i ti le a fapa in ti hnak ci al i tin ling ai cen a pa in rel fiang hang i. Ci hnak ti ah tang ngeo i a kawn ah khei pai lo i ti tin. Cia bang in kin hlarua khei, pai thil cuang lo i. Minung pawl khei heh cia bang pah i sing i.







Buddha

            Asia ram tam ngai tu buddha biakhnak in hmun kau ngai luah i. Tun 360 million dung leilungvum ah um i.
Budhabiakhnak tu hindu biakhnak india ai pawl thawn a thu feh dan bang zian zo i. He sakhua hmin a kawi hnak pan tu Siddhartha Gautama hnen in kawi hnak i cen hnuata ah tu Buddha biakhnak ti i, a ni heh 16th kum zabi dung ah um awng i. Buddha heh hindu mi pakhat ho tu Prince i awng i, mipui in karma in tawngkho cang hnak i ti. Hnua ta lam fang tu hindu pawl khiah thu zawt hnak nei de ai. Minung pawl vumah thuneitu leh ana nei tu heh um sang ben lo hang i.

Budha in minung te hmun ah thu rel de i. A rel hnak pawl tu.

Thil kin bawn hnak bang thiah thiah in kin iang hnak i: suah can um thih can um, hausa can um, ur can um thih hnak khei um heang pawl hmuah hmuah heh thu hmun bang dun sio i.
Thil ziang hmuah hmuah heh nunhnak thawn peh zawm dun sio ai. Ni nikhat khat fang (perish) thil te hnawm sio in pai tuh sio hnak can khiah iang hnel hno menma i sing ih. Inaupui khaw kin minung te heh tawngkho in cang hleihlo lo i sing.

Kin thil bawn kul hnak hmuah a khim sio hnua fang nikban ah hlarau khiah hlivua ah zalen ngai leh hiam ngai in leng tuh lai.

Nikban hleng tuh hnak thil pawimawh pariat

Dundan thianghlim pawl tu
1.       A pha zawng in hmu, a pha zawng in lingthiam.( nikban-buddha pawl van ram) ah mi a feh ben thei hnak ah ke kar dik heh a hmasaber in kul i.
2.       Thil a pha zawng in hmuthiam pawl tu amahte hmun ah a pha zawng khuaruah hnak um.
3.       Thuhman ian ruat tu pawl tu, thu dawn rel tuh de lo i. (nikban. Ah a feh tuh hnak ah thu hman rel kul. Thudawn  zawl dun hnak rel tuh lo, pawnka hrang tuh lo, thu lo lak rel tuh lo.
4.       Kin rel hnak thu hman leh kin bawn hnak dik cang pawl heh khan dun thil lo. ziangman ti fang thuhman rel pawl tu a bawn hnak khei hman de man in.
5.       Khuaruat pha, thu hma rel thei, na per a pha zawng per pawl hrang ah (cianphan) na per pawl a hrang ah kul lo i. mi nun hnak pawi zawng in ziang khei bawn lo i.
6.       Khung dik hlun kin kul.Khung dik kin hlun fang kin thil bawn hnak te pawl khei hman de i. (nikban) kin feh thil tuh hnak in khung dik leh thil pha bawn kin kul)
7.       Thudik cang heh ral ring tuh tio. (body) taksa (feeling) khansa (thoughts) ruathnak (mind-objects) ngaihdan, hemi kin ayong phun li pawl khiah ral ring ngai in peng kin kul tio. Mah ve ve ziang kawm in kuarruat hnak a pha zawng in ralring ngai in um tuh tio.
8.       Concentration- thil a pha awng in nun hnak khiah ruat tuh. Tayacih tuh.

Nikban feh hiam pawl hrang ah heang pawl khiah zir sio kul i.
 




Phungki pa leh Phungki nu

            Buddha pawl heh a tlangpui in bai ngai in nung de i cen na heh phuncang cang (laukul lo pawl) khung dang dang in per i. inapui ram tam ngai ah tu buddha bia tu pawl nupang pasal tih um lo in (monastery) sakhaw biakhnak thil man in a dang nio um hmun. Phaya in ah can tam ngai hmang de i a san sung ah.
Monastery ah phungki pa leh phunki nu pawl a um tuh dan a phun cang in um i. Phungki pawl heh budha biakhnak ai nundan mawi pawl kho ngai  inkil khawi ngeo i vantlang pawl hnak in.

Siddhartha: Budha a cang dan relfian hnak
           

500 BC dung India ah Prince ( siangphahrang fapa) a hmin Siddhartha Gautama um awng i. Siddhartha Gautama a suak fang a pa in siangphahrang pawimawh ngai hlah le khaw sakhua biakhnak ah mi pawimawh ngai i tuh tih heh a saduhthah i.
Ciaman a nu leh pa in ur leh tuahmawh theihnak hmuah hmuah lak in humhim ngeo de i. A ni heh rimsu zawnzai, ur hnak leh thih hnak heang pawl ling awng lo i.

Inapuikhaw nikhat tu a vuan suah san ai, hnikpuan sia ngai hmang putar hmu i. A nidang leh thio ah mi pakhat khungrawng ah thi dawn harsa tuar har ngai in hmu leh thio. Cia hnua ah nasa lio in khuaruat i ziangman minung te kin fawi, harsa, hausa cen kin thi i? He bang pawl hel tuh dan um nim?

Siddhartha in a insungsang pawl hlum in nun hnak tak tak um maw um lo ti si in. Nunhnak heh rosum lian hnak ah um lo ti ling fiang ai. A taksa pawl leh  a mah leh mah khiah rimsu harsa tuar ruai ai. Tayatheng (meditation) de i nunhnak a um zia a lingthiam tuh hnak in, inapuikhaw a phi ngah awng lo i.

Siddhartha heh thingkung hnia ah ni 49 tayatheng ( meditation) bawng awng ai, rinlopuiin meithleu hmu i. Nunak leh harsat hnak pawl lingthiam i hang. Ciatin Siddhartha Gautama heh Budha in cang i hang ciami meitleu a hmu hnua fang.

  
Can pawimawh
          Buddha biakhnak ah puai pawl tu. Hla siar nili in hmang de i, temple ah feh in buddha khiah bia in sunglawi hnak pe de i. A can sunglawi ber tu puja nia lalpih nia pawl i cia hmuah hmuah lak sung ai a pawi mawh ber tu Buddha suah nia i, cia heh mai hla lalpih nia i.
Mipum :                    360 million
Khawm hmun:         Temple
Puai:                          Puja-nia pawl
                                  lahpih nia pawl






          





 
Design by Free WordPress Themes | Bloggerized by Lasantha - Premium Blogger Themes | cheap international calls